Την τελευταία δεκαετία και στο πλαίσιο των ευρύτερων αλλαγών στον τομέα της ενέργειας, η απελευθέρωση και η δημιουργία μιας ενιαίας ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας αποτέλεσε έναν από τους βασικούς πυλώνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η δημιουργία της απελευθερωμένης αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας. Σκοπός είναι η αποδοτικότερη παραγωγή, η διάχυση της φθηνότερης ενέργειας με την αναβάθμιση της ικανότητας για μεταφορά και διανομή της ηλεκτρικής ενέργειας, η ενίσχυση της ασφάλειας εφοδιασμού, η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής οικονομίας και η μέγιστη διείσδυση των ΑΠΕ με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος.
Για την ενοποίηση των Ευρωπαϊκών αγορών, ο Οργανισμός για την Συνεργασία των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (Agency for the Cooperation of Energy Regulators – ACER) έχει προτείνει το ενιαίο Ευρωπαϊκό μοντέλο αγοράς, γνωστό και ως Μοντέλο Στόχο (Target Model). Tο Target Model προβλέπει τη λειτουργία Χρηματιστηρίου Ενέργειας με τέσσερις νέες αγορές, οι οποίες θα αντικαταστήσουν το μοντέλο υποχρεωτικής δικαιοπραξίας (mandatory pool) με το οποίο λειτουργεί σήμερα η χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας:
- Χονδρική αγορά προθεσμιακών προϊόντων ηλεκτρικής ενέργειας (ενεργειακή χρηματοπιστωτική αγορά): επιτρέπεται στους συμμετέχοντες να συνάπτουν συμβάσεις αγοράς και πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας με ή και χωρίς την υποχρέωση φυσικής παράδοσης, όπως θα ορίζονται στο σχετικό κώδικα της αγοράς, και να συναλλάσσονται ενεργειακά χρηματοπιστωτικά προθεσμιακά προϊόντα με οικονομικό διακανονισμό.
- Αγορά επόμενης ημέρας: οι συμμετέχοντες υποβάλλουν εντολές συναλλαγών ηλεκτρικής ενέργειας με υποχρέωση φυσικής παράδοσης την επόμενη ημέρα. Στην αγορά επόμενης ημέρας δηλώνονται επίσης και οι ποσότητες ενέργειας που έχουν δεσμευτεί μέσω διενέργειας συναλλαγών επί προθεσμιακών προϊόντων, οι οποίες έχουν πραγματοποιηθεί είτε μέσω της χονδρικής αγοράς προθεσμιακών προϊόντων, είτε διμερώς. Παράλληλα, θα πραγματοποιείται έμμεση κατανομή (implicit allocation) της μεταφορικής ικανότητας στις διασυνδέσεις, μέσω σύζευξης των αγορών επόμενης ημέρας των Ευρωπαϊκών χωρών.
- Ενδοημερήσια αγορά: επιτρέπεται στους συμμετέχοντες να υποβάλλουν εντολές συναλλαγών για φυσική παράδοση την ημέρα εκπλήρωσης φυσικής παράδοσης, μετά τη λήξη της προθεσμίας υποβολής εντολών συναλλαγών στην αγορά επόμενης ημέρας, λαμβάνοντας υπόψη τις ποσότητες ενέργειας που έχουν δεσμευτεί μέσω διενέργειας συναλλαγών επί προθεσμιακών προϊόντων ηλεκτρικής ενέργειας και τις οποίες έχουν πραγματοποιήσει, τα αποτελέσματα της αγοράς επόμενης ημέρας, καθώς και τυχόν περιορισμούς που έχουν προκύψει από την επίλυση της αγοράς εξισορρόπησης. Οι συμμετέχοντες δύνανται να προβαίνουν σε συναλλαγές προκειμένου να ελαχιστοποιήσουν την απόκλιση της καθαρής θέσης τους που προκύπτει από τις συναλλαγές σε όλες τις αγορές, από τις πωλούμενες/αγορασθείσες ποσότητες σε πραγματικό χρόνο.
- Αγορά εξισορρόπησης: γίνεται εκκαθάριση σε πραγματικό χρόνο των αποκλίσεων ισχύος και ενέργειας, παραγωγών και καταναλωτών που συμμετέχουν στις προηγούμενες αγορές με τη συμμετοχή μονάδων που διαθέτουν συγκεκριμένα τεχνικά χαρακτηριστικά.
Η λειτουργία των τριών πρώτων αγορών ανατίθεται στο Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας, ενώ η αγορά εξισορρόπησης στον ΑΔΜΗΕ. Το Ελληνικό Χρηματιστήριο αποτελεί, ως διάδοχο σχήμα του ΛΑΓΗΕ, τον Ορισθέντα Διαχειριστή Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (Nominated Electricity Market Operator – NEMO), για τη σύζευξη της αγοράς επόμενης ημέρας και τη σύζευξη της ενιαίας ενδοημερήσιας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.
Η λειτουργία των τεσσάρων αγορών θα επιτρέψει να αποτυπώνονται πλήρως στις τιμές όλα τα στοιχεία κόστους. Η προθεσμιακή αγορά θα δώσει τη δυνατότητα στους μεγάλους καταναλωτές να συνάπτουν μακροχρόνια συμβόλαια με τους παραγωγούς, μειώνοντας το κόστος ενέργειας για τις βιομηχανίες τους, κάτι το οποίο συμβαίνει στην αγορά της Ευρώπης.
Επειδή πλέον η συμμετοχή των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην αγορά θα γίνεται με ανταγωνιστικούς όρους, με την εφαρμογή του Target Model θα μεταφέρεται η ευθύνη της εξισορρόπησης της αγοράς από τον ΑΔΜΗΕ στους παραγωγούς ΑΠΕ. H αγορά εξισορρόπησης θα εξασφαλίζει ότι οι ποσότητες ηλεκτρισμού που θα διατίθενται μέσω αυτής θα αποζημιώνονται ανάλογα με τις πραγματικές ανάγκες του Συστήματος, διασφαλίζοντας επαρκή έσοδα στις πηγές, δηλαδή τις μονάδες παραγωγής και τα συστήματα απόκρισης ζήτησης που τις παρέχουν. Εν τέλει, η αγορά εξισορρόπησης θα παρέχει σε όλους τους χρήστες του συστήματος ένα σαφές οικονομικό σήμα για το πραγματικό κόστος των ανισορροπιών που προκαλείται από τους χρήστες και ένα ξεκάθαρο κίνητρο για την ελαχιστοποίησή τους, με απώτερο στόχο τη μεγιστοποίηση της χρήσης των ΑΠΕ μέσω συστημάτων αποθήκευσης.
Όπως θεσπίστηκε με το ν. 4414/2016, τα έργα ΑΠΕ που έχουν συνάψει Σύμβαση Λειτουργικής Ενίσχυσης Διαφορικής Προσαύξησης (ΣΕΔΠ) ή Σύμβαση πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας σύμφωνα με τον ν. 3468/2006 ή αντίστοιχη σύμβαση αγοραπωλησίας ηλεκτρικής ενέργειας προ του ν. 3468/2006, οι οποίοι συνεχίζουν να λειτουργούν μετά την ημερομηνία λήξης της αντίστοιχης σύμβασης, υποχρεούνται να συμμετέχουν ενεργά στην αγορά, δηλώνοντας την παραγωγή τους στην αγορά σε ωριαία βάση και είναι υπεύθυνοι για την εξισορρόπηση της αβέβαιης και μεταβλητής παραγωγής των μονάδων τους.
Αυτό για τους παραγωγούς ΑΠΕ σημαίνει ότι θα επωμιστούν το κόστος που προκύπτει από την απόκλιση μεταξύ της δήλωσης παραγωγής στον Η.Ε.Π. και της πραγματικά παραγόμενης ενέργειάς τους.
Συνεπώς, οι Φορείς Σωρευτικής Εκπροσώπησης καθίστανται όλο και πιο αναγκαίοι για τη διαχείριση των έργων, καθώς αποτελούν εξειδικευμένες καινοτόμες εταιρείες που χρησιμοποιώντας σύγχρονα εργαλεία καλούνται να βελτιστοποιήσουν την εμπορική διαχείριση των μονάδων πράσινης ενέργειας ελαχιστοποιώντας το κόστος εξισορρόπησης με την ακριβή πρόβλεψη της παραγωγής τους. Οι Φο.Σ.Ε. μέσω της διαχείρισης μεγάλου αριθμού μονάδων ΑΠΕ με γεωγραφική διασπορά περιορίζουν την αβεβαιότητα, την απόκλιση μεταξύ πρόβλεψης και πραγματικής παραγωγής και συνακόλουθα τη μεταβλητότητα της παραγωγής των σταθμών ΑΠΕ.